Kretkowski Feliks h. Dołęga (ok. 1752–1822), poseł na Sejm Czteroletni, senator kasztelan Król. Pol. Był najmłodszym synem Andrzeja, starosty kowalskiego, i Teresy z Gembartów, bratem Jakuba (zob.), dziedzicem miasteczka i majątku Grabów w Łęczyckiem. W l. 1784–5 sprawował urząd podstolego radziejowskiego. Dn. 16 VII 1788 r. brał udział w burzliwym sejmiku deputackim w Łęczycy. Na łęczyckim sejmiku przedsejmowym 18 VIII t. r. wycofał swą kandydaturę poselską, z wdzięczności za co sejmik przyrzekł mu tęż funkcję na następny sejm. Dn. 30 V 1789 r. został z ramienia sejmu komisarzem do oznaczenia dochodów z dóbr ziemskich, duchownych i świeckich pow. orłowskiego w woj. łęczyckim. W r. 1790 obrany posłem z Łęczyckiego na Sejm Czteroletni, pozostawał w zasięgu wpływów wojewody inowrocławskiego Piotra Sumińskiego, który reprezentował stronnictwo królewskie. W r. 1791 pełnił funkcję sędziego sejmowego. W t. r. Sumiński zamyślał użyć K-ego do wniesienia na sejm prośby do króla o oddanie buławy polnej litewskiej księciu J. Poniatowskiemu. K. wypowiadał się jako przeciwnik Konstytucji 3 maja; 4 V wniósł przeciw niej manifest wraz z Janem Suchorzewskim i innymi opozycjonistami. W styczniu 1792 r. na zjeździe obywatelskim w Łęczycy, wraz z teściem swoim Janem Krosnowskim, stolnikiem inowłodzkim, protestował przeciw zaprzysiężeniu Konstytucji przez lutowy sejmik. Gdy jednak król decydował się na przystąpienie do Targowicy, był jednym z tych, co przekonywali go, by wyjechał do wojska i nie poddawał się Rosji.

K. brał czynny udział w powstaniu kościuszkowskim, być może jako generał ziemiański. W sierpniu 1794 r. działał w Kutnowskiem, pozostając w kontakcie z gen. Antonim Madalińskim. W r. 1806, w odpowiedzi na apel władz wojskowych, zgłosił się do służby wojskowej w formującej się armii polskiej. W połowie grudnia 1806 r. K. w randze generała brygady formował w Łęczycy, w dużym stopniu z własnych funduszów, pułk piechoty z rekrutów z powiatów brzezińskiego, gostyńskiego, łęczyckiego, orłowskiego oraz z Łęczycy i Łowicza. Był to 3. p. piechoty (wg rozkazu ministra wojny z 4 VI 1807). Wkrótce dowództwo nad pułkiem przejął po K-m dawny legionista płk Edward Żółtowski. Jednocześnie K. działał na terenie świeżo organizowanego sądownictwa. Rozkazem J. Murata z 7 XII 1806 r. mianowany był radcą Najwyższej Izby Sprawiedliwości w Warszawie. Kiedy jednak w marcu 1807 r. z dotychczasowych izb sprawiedliwości powstały sądy apelacyjne, K. nie znalazł się w ich składzie. Po długoletnim usunięciu się od spraw publicznych powołany został na senatora kasztelana Król. Pol. (16 VII 1817). W tym charakterze uczestniczył w obradach sejmów 1818 i 1820 r. Na sejmie w r. 1818 opowiedział się za projektem rządowym zmiany prawa małżeńskiego, zwalczanym przez episkopat i ultrakatolików. Głosował natomiast przeciwko pełnemu niedociągnięć projektowi nowego kodeksu karnego, który – mimo ostrych sprzeciwów – został ostatecznie przez sejm przyjęty.

K. zmarł 30 XI 1822 r. w Grabowie (tablica nagrobna na cmentarzu przykościelnym podaje mylny rok zgonu). Uroczysty pogrzeb, który zgromadził setki osób różnego stanu i wyznania z całej okolicy, świadczył o wielkiej popularności K-ego. K. pochowany został w Grabowie na cmentarzu przykościelnym obok swej pierwszej żony Józefy Krosnowskiej. Grobowiec klasycystyczny (do dziś zachowany) ufundowała druga jego żona Klementyna Czarnecka, córka Feliksa Józefa, senatora wojewody. K. miał z tego małżeństwa syna Włodzimierza (zob.).

Portret w zbiorach Muzeum Kujawskiego we Włocławku; – Boniecki; Uruski; Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, W. 1954 II; – Borucki M., Ziemia kujawska, Włocławek 1882 s. 119; tenże, Sprostowanie niektórych wiadomości i dopełnienia w opisie Ziemi Kujawskiej, W. 1888 s. 8; Gembarzewski, Wojsko Pol., 1807–14; Skałkowski A., Jan Henryk Dąbrowski, W. 1904; Skarbek F., Dzieje Ks. Warsz., W. 1897 II 117; Smoleński W., Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Wyd. 2., Kr. 1897; Staszewski J., Wojsko polskie na Pomorzu w 1807 r., Gd. 1958; – Arch. Wybickiego, II; Czasy Stanisława Augusta Poniatowskiego przez jednego z posłów Wielkiego Sejmu napisane, P. 1867 s. 139; Diariusz Sejmu Król. Pol. 1818, W. [b. r.] I 108, III 36; Diariusz Senatu 1830–31, Wyd. S. Pomarański, Kr. 1930, Arch. Kom. Hist. PAU, XIV; Korespondencja krajowa Stanisława Augusta, Wyd. B. Zaleski, P. 1872 s. 214; Kosmowski S., Pamiętniki, P. 1867 s. 31; Lelewel P., Pamiętniki i diariusz domu naszego, Wyd. I. Lelewel-Friemannowa, Wr.–W.– Kr. 1966; Vol. leg., IX 83, 206, 250; – „Gaz. Warsz.” 1822 nr 202; Kalendarz polit. dla Król. Pol. i W. Ks. Lit. na R. P. 1786 (W.) s. 144; Kalendarzyk narodowy i obcy na r. 1792 (W.) s. 321; Ciąg dalszy Kalendarzyka narodowego i obcego na R. P. 1792, cz. 2. s. 483, 486; „Kur. Warsz.” 1822 nr 292; – Arch. paraf. w Grabowie: Liber mort. 1822 nr 47; B. Ossol: rkp. 4192/III k. 4 (Z papierów po Augustynie Gorzeńskim); Mater. Red. PSB: Lauda łęczyckie, Kretkowscy h. Dołęga. Uzupełnienia i sprostowania; – Informacje mgr Teresy Kretkowskiej-Kiersnowskiej.

Maria Manteufflowa